નવરાત્રીના પંચમ દિવસે આદિશક્તિના પાંચમા સ્વરૂપ મા સ્કંદમાતા ની આરાધના કરવામાં આવે છે. “સ્કંદમાતા” શબ્દનો અર્થ છે સ્કંદ (કાર્તિકેય) ની માતા. ભગવાન કાર્તિકેય જે સ્કંદ, મુરુગન અને સુબ્રમણ્યમ નામથી પણ પ્રસિદ્ધ છે, તેમની માતા હોવાને કારણે આ દેવી સ્કંદમાતા કહેવાય છે. કાર્તિકેય યુદ્ધ અને વિજયના દેવતા છે, અને એમની માતા સ્કંદમાતા ભક્તોને શૌર્ય, જ્ઞાન અને માતૃત્વના આશીર્વાદ આપે છે. તેઓ વિશુદ્ધ ચક્રની અધિષ્ઠાત્રી દેવી છે અને જ્ઞાન, વિવેક અને આધ્યાત્મિક શક્તિ પ્રદાન કરે છે. મા સ્કંદમાતા એ ભક્તિ અને કરુણાનું અનન્ય સ્વરૂપ છે.
સ્વરૂપ અને લક્ષણ
મા સ્કંદમાતા ચાર ભુજા ધારી છે. તેમણે ઉપલા બે હાથમાં કમળ ધારણ કરેલાં છે અને એક હાથમાં પોતાના પુત્ર સ્કંદ(બાળ કાર્તિકેય-દક્ષિણ ભારતમાં મુરૂગન સ્વામી)ને ધારણ કરેલ, અને બીજો હાથ અભયમુદ્રામાં છે. તેમનું આસન કમળ છે એટલે એમને પદ્માસના દેવી પણ કહેવામાં આવે છે. કમળ આસન પવિત્રતા અને શુદ્ધતાનું પ્રતીક છે. એમનું વાહન સિંહ છે, જે શક્તિ અને સાહસનું પ્રતિક છે. એમનું સ્વરૂપ શાંત, માતૃત્વસભર અને દિવ્ય છે.
મા સ્કંદમાતાનું વર્ણ સોનાની જેમ ઉજવળ છે અને તેમનાથી દિવ્ય તેજ નીકળતો રહે છે. તેઓ અત્યંત સુંદર વસ્ત્રો અને આભૂષણો ધારણ કરે છે.
કાર્તિકેય સ્વામીનું બાળ સ્વરૂપ તેમના હાથમાં તીર-કમાન લઈને દેખાય છે, જે તેમની યોદ્ધા પ્રકૃતિ દર્શાવે છે.
જેમ સૂર્યની કિરણો ધરતીને ઊર્મિ અને જીવન આપે છે, તેમ મા સ્કંદમાતા તેમની કૃપાથી ભક્તોના જીવનમાં ઉત્સાહ અને શક્તિનો સંચાર કરે છે.
માહાત્મ્ય અને પૌરાણિક કથા
પૌરાણિક કથાઓ અનુસાર, જ્યારે દેવતાઓ પર તારકાસુર અને અન્ય દૈત્યોનું આક્રમણ થયું, ત્યારે દેવતાઓ બ્રહ્માજી પાસે રક્ષા માટે ગયા. બ્રહ્માજીએ કહ્યું કે ફક્ત ભગવાન શિવનો પુત્ર જ આ દૈત્યોનો વધ કરી શકશે. પરંતુ શિવજી તો વૈરાગી હતા અને સંસાર બંધનથી દૂર હતા.
આ સમસ્યાનું સમાધાન કરવા માટે દેવતાઓ મા પાર્વતી પાસે ગયા. માતાજીએ તેમની તપસ્યા અને પ્રેમથી ભગવાન શિવને રિઝાવ્યા અને તેમની પત્ની બની. શિવપાર્વતીના મિલનથી જે દિવ્ય તેજ ઉત્પન્ન થયું, તેને અગ્નિદેવ ગંગામાતા સુધી પહોંચાડ્યું. આ તેજથી ભગવાન સ્કંદ (કાર્તિકેય) નો જન્મ થયો. જેમણે પછીથી તારકાસુર અને અન્ય દૈત્યોનો વધ કર્યો.
મા સ્કંદમાતા એ માતૃત્વ, વાત્સલ્ય અને દેવસેનાપતિ માતાનું પ્રતીક છે. તેમની કૃપાથી ભક્તોને જ્ઞાન, બુદ્ધિ અને વિવેકશક્તિ પ્રાપ્ત થાય છે.
પૂજા વિધિ
પ્રાતઃકાળીન તૈયારી:
- સવારે સ્નાન કરીને સ્વચ્છ વસ્ત્રો ધારણ કરો
- પૂજાસ્થળને કમળના ફૂલો અને પાંદડાંથી સજાવો
- માતાજીનું ચિત્ર અથવા મૂર્તિ કમળની પાંખડીઓ પર સ્થાપિત કરો
કલશ અને કમળાસન સ્થાપના:
- તાંબાના કળશમાં પવિત્ર નદીનું જળ પધરાવો.
- કળશ પર કમળના પાંદડા મૂકીને શ્રીફળ સ્થાપિત કરો
- કળશની સામે કમળના ફૂલોથી આસન બનાવો
મુખ્ય પૂજન વિધિ:
- સર્વપ્રથમ ગણેશનું આવાહન કરો.
- મા સ્કંદમાતા અને બાળ કાર્તિકેયનું સંયુક્ત આવાહન કરો
- કેસર મિશ્રિત ચંદનનો તિલક કરો
- ફૂલોની માળા અર્પણ કરો
- પંચામૃત અર્પણ કરીને જળથી સ્નાન કરાવો
વિશેષ અર્પણ:
- કેસરવાળું દૂધ, મલાઈ અને ખીર ચઢાવો
- મોતીચૂર લાડુ, જલેબી અને કેસરી હલવો
- કમળના બીજ (કમળ ગટ્ટા) અને મખાણા
મંત્ર જાપ
બીજ મંત્ર:
“ॐ देवी स्कन्दमातायै नमः“
ધ્યાન મંત્ર:
“सिंहासनगता नित्यं पद्माञ्चित करद्वया।
शुभदास्तु सदा देवी स्कन्दमाता यशस्विनी॥“
સ્તુતિ મંત્ર:
“या देवी सर्वभूतेषु मा स्कन्दमाता रूपेण संस्थिता।
नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमो नमः॥“
કાર્તિકેય સ્તુતિ:
“स्कन्द स्कन्द महाबाहो कृपया मां सदा भव।
मातृभक्तो भवाम्यहं स्कन्दमाता कृपां कुरु॥“
વિશેષ પ્રાર્થના:
“मातृत्वं देहि में देवी वात्सल्यं च सुखप्रदम्।
स्कन्दमाता कृपां कुर्वन्तु संततिं च वरप्रदम्॥“
ફળશ્રુતિ અને લાભ
આધ્યાત્મિક લાભ:
- વિશુદ્ધ ચક્રની જાગૃતિ અને શુદ્ધિ
- વાણીની શક્તિ અને કર્ણપ્રિય સ્વર
- આધ્યાત્મિક જ્ઞાન અને આંતરિક શાંતિ
- ગુરુ-શિષ્ય પરંપરામાં વિશેષ કૃપા
- સત્સંગ અને આધ્યાત્મિક વાતાવરણ પ્રાપ્તિ
બૌદ્ધિક લાભ:
- વિદ્યાર્થીઓને અભ્યાસમાં એકાગ્રતા
- બુદ્ધિ, સ્મૃતિ અને વિવેકશક્તિ વૃદ્ધિ
- સ્પર્ધાત્મક પરીક્ષાઓમાં સફળતા
- શિક્ષણ ક્ષેત્રમાં નવીન ઉપાયો અને શોધ
- કૌશલ્ય વિકાસ અને હસ્તકળામાં નિપુણતા
માતૃત્વ અને સંતાન લાભ:
- નિઃસંતાન દંપતીઓને સંતાન પ્રાપ્તિ
- ગર્ભવતી સ્ત્રીઓને સુરક્ષા અને સ્વસ્થ બાળક
- બાળકોના સર્વાંગીણ વિકાસ અને સુરક્ષા
- માતા-પુત્ર સંબંધમાં મધુરતા અને સમજ
- કુટુંબમાં વાત્સલ્યભાવ અને સ્નેહ વૃદ્ધિ
વ્યાવસાયિક લાભ:
- શિક્ષણ ક્ષેત્રમાં કાર્યરત લોકોને વિશેષ લાભ
- બાળ કલ્યાણ અને આરોગ્ય ક્ષેત્રમાં સફળતા
- લેખન, પત્રકારત્વ અને સંવાદ ક્ષેત્રમાં પ્રગતિ
- કલા, સંગીત અને સાંસ્કૃતિક ક્ષેત્રમાં નિપુણતા
- સરકારી નોકરી અને પ્રતિષ્ઠિત પદ પ્રાપ્તિ
આરોગ્ય લાભ:
- ગળા અને શ્વાસનળીના રોગોમાં લાભ
- બોલવાની શક્તિ અને આવાજની મધુરતા
- થાઇરોઇડ અને હોર્મોન સંબંધી સમસ્યાઓનો ઉકેલ
- તણાવ અને ચિંતાથી મુક્તિ
- માનસિક શાંતિ અને ભાવનાત્મક સ્થિરતા
વ્રત અને ઉપાસના વિધિ
કેટલાક ભક્તો સંપૂર્ણ ઉપવાસ રાખે છે અને ફક્ત ફળો અને દૂધનું સેવન કરે છે.
આ દિવસે બાળકો સાથે વિશેષ સમય વિતાવવામાં આવે છે અને તેમના સર્વાંગીણ વિકાસ માટે પ્રાર્થના કરવામાં આવે છે. માતાઓ પોતાના બાળકો સાથે માતાજીની પૂજામાં ભાગ લે છે અને તેમને ધર્મ અને સંસ્કારોની શિક્ષા આપે છે.
સાંજે આરતી દરમિયાન “જય અંબે ગૌરી” અને “ઓમ જય જગદીશ હરે” ની સાથે વિશેષ કાર્તિકેય આરતી પણ કરવામાં આવે છે. અને ત્યાર બાદ પ્રસાદ વિતરણ કરવામાં આવે છે.
કાર્તિકેય સ્તોત્ર
આ દિવસે મા સ્કંદમાતા સાથે ભગવાન કાર્તિકેયની પણ આરાધના કરવામાં આવે છે:
*”षण्मुख षण्मुख महाबाहो कृपया मां सदा भव।
शक्तिवेल गुहाग्रज स्कन्द सेनापते नम:॥
स्वामिकार्तिकेय नम: सुब्रह्मण्य नम: शिव।
गुरुग्रह गुरुत्वञ्च कुमारस्वामी रक्ष माम्॥“*
સમાપન
મા સ્કંદમાતા એ માતૃત્વ, જ્ઞાન અને શૌર્યની અદ્વિતીય દેવી છે. તેમની આરાધનાથી ભક્તોને માત્ર ભૌતિક લાભ જ નહીં, પરંતુ આધ્યાત્મિક ઉન્નતિ અને જીવનમાં સંપૂર્ણતા પણ પ્રાપ્ત થાય છે. તેઓ ખાસ કરીને માતાઓ, શિક્ષકો, વિદ્યાર્થીઓ અને બાળ કલ્યાણ સાથે જોડાયેલા લોકોની વિશેષ કૃપા કરે છે.
જે ભક્ત સાચા હૃદયથી મા સ્કંદમાતાની આરાધના કરે છે, તેના જીવનમાં જ્ઞાનનો પ્રકાશ ફેલાય છે અને તેને માતૃત્વનો સાચો આનંદ પ્રાપ્ત થાય છે. માતાજીની કૃપાથી ભક્તનું જીવન વાત્સલ્ય, જ્ઞાન અને આધ્યાત્મિક શક્તિથી ભરપૂર બને છે.
જય મા સ્કંદમાતા! તેમની મહિમા અનંત છે!
નવરાત્રીમાં , નવદુર્ગાનાં નવ સ્વરૂપો વિશે અહીં પ્રસ્તુત દરેક આર્ટિકલ્સ માત્ર અલગ-અલગ એકત્ર કરવામાં આવેલ માહિતીઓનું સંકલન માત્ર છે. ધર્મ દરેકની આસ્થાનો વિષય છે. અહીં આપવામાં આવેલી જાણકારીને અનુસરતા પહેલા ધર્મ કે શાસ્ત્ર આધારિત જ્ઞાન ધરાવનારા વિદ્ધાનોની સલાહ લેવી.
