🎬 Nine Hours to Rama (1963)

2 ઓક્ટોબર -મહાત્મા ગાંધીનો જન્મ દિવસ. આપણે થોડા દિવસો અગાઉ જ ઉજવ્યો અને આખી દુનિયામાં એ ‘અહિંસા દિવસ‘  દિવસ તરીકે પણ ઉજવવામાં આવે છે.

ભારતની આઝાદીમાં એમના યોગદાનની સરાહના અને ઉજવણી કરવા માટે આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે આજ સુધી અનેક ઈવેન્ટ્સ યોજાતી આવી છે અને યોજાતી રહેશે. ગાંધીજી નાં યોગદાનની સરાહના કરવામાં ફિલ્મ ઇન્ડસ્ટ્રી પણ પાછળ નથી. જે સૌથી વધુ ગાજેલી  ફિલ્મ હતી એ રિચાર્ડ એટનબરો ની ‘ગાંધી’. રિચાર્ડ એટનબરો બેન કિન્ગ્ઝ્લે અભિનીત ‘ગાંધી’ ફિલ્મે ગાંધીજી ની જીવન યાત્રાનું સચોટ નિરૂપણ કર્યુ છે. એ ફિલ્મે એટલી હદ સુધીની સફળતા મેળવી કે આજના અને આજ પછીના ભવિષ્યના એ જનરેશને કે જેમણે ગાંધીજીને જોયા નથી, માત્ર એમના વિશે સાંભળ્યું છે એમના માટે કદાચ બેન કિન્ગ્ઝ્લે જ સાચા ગાંધી બની જશે. એમનો આઇકોનિક ફિગર. અને ઓળખશે પણ એજ રીતે …રિચાર્ડ એટનબરોનાં ‘ગાંધી’.

‘ગાંધી’ માત્ર એક જ એવી ફિલ્મ નથી, પણ આંતરરાષ્ટ્રીય સિનેમા અને હોલિવુડની બીજી ઘણી ફિલ્મોમાં ગાંધીજી ની જીવન યાત્રાને વાણી લેવામાં આવી છે. જેમાં એક એવી ફિલ્મ પણ છે જે બહુ ચર્ચિત રહી છે અને જેમાં ભારતની આઝાદી પછીની સૌથી કરુણ પળોને એક અનોખી રીતે અનોખા દૃષ્ટિકોણ  સાથે રજૂ કરવામાં આવ્યા છે. હવે દાયકાઓ પછી એ ફિલ્મ એ  હોલિવૂડની માત્ર એક ફિલ્મ નથી રહી , તે એક અધ્યાય બની ગઈ છે. એ ફિલ્મ છે નાઈન અવર્સ ટુ રામા એ ૧૯૬૩માં માર્ક રોબસન દ્વારા દિગ્દર્શિત બ્રિટીશ-અમેરિકન નિયો નોઇર ક્રાઈમ ફિલ્મ છે જે ભારતીય સ્વતંત્રતાનાં પ્રણેતા ગાંધીજીની હત્યા કરતા પહેલાના કલાકોમાં નાથુરામ ગોડસે અને હત્યા અટકાવવાના પોલીસના પ્રયાસ પર આધારિત છે. તે ૧૯૬૨માં સ્ટેનલી વોલ્પર્ટ દ્વારા લખાયેલી આ જ નામની નવલકથા પર આધારિત છે. આ ફિલ્મ નેલ્સન ગિડિંગ દ્વારા લખવામાં આવી હતી.

Nine Hours to Rama (1963). માર્ક રોબસન દિગ્દર્શિત આ ફિલ્મની યુએસપી એ છે કે આ ફિલ્મ ગાંધીજી આસપાસ ફરે છે પરંતુ ફિલ્મ ગાંધીજી પર નહીં, પરંતુ તેમની હત્યા કરનાર નાથુરામ ગોડસેના – જેને કાલ્પનિક પાત્ર તરીકે રજૂ કરાયું છે એ પાત્રની, હત્યા પૂર્વેના અંતિમ નવ કલાકની માનસિક અવસ્થા પર આધારિત છે. આપણે ત્યાં ‘ગાંધી વિરુદ્ધ ગોડસે’ અને ’મી નથુરામ ગોડસે બોલતોય’ જેવા નાટકો તો વર્ષો પછી બન્યા પણ ગાંધીજીની હત્યા બાદ 1963માં બનેલી આ ફિલ્મ એ છે જેમાં ગાંધીજી પ્રત્યક્ષ રૂપે નથી પણ આખી ફિલ્મ ગાંધીજીની આસપાસ જ ફરે છે.

ફિલ્મની કથા 30 જાન્યુઆરી, 1948ના દિવસે શરૂ થાય છે, જયારે એક બાજુ લોકો મેળવેલી આઝાદીનો આનંદ માણી રહ્યા છે ત્યારે બીજી તરફ નથુરામ ગોડસે પોતાની અંદર ઉકળતા ચરૂ, પોતાના ગુસ્સા, પોતાની વિચારધારાનું ઝનુન, પોતાનો ગુસ્સો અને હતાશાને લઈને અંતિમ નિર્ણય લેવાની દિશામાં આગળ વધી રહ્યો છે.

અહી દર્શાવાયું છે કે હત્યા પૂર્વેના નવ કલાકના સમયગાળામાં નથુરામ ગોડસે પોતાના સંબંધો, રાજકીય પ્રભાવ અને અંતરના સંઘર્ષ સાથે કેવી રીતે લડી રહ્યો છે. ગાંધીજીના નિવાસસ્થાન પર ગોડસે જ્યારે હત્ગોયા માટે તૈયારી કરી રહ્યો છે, ત્યારે ફ્લેશબેકમાં ભાગલા દરમિયાન મુસ્લિમો પ્રત્યે ગોડસેની દુશ્મનાવટ, ગાંધીજીની હત્યામાં હિન્દુ મહાસભાની ભૂમિકા અને તેના પ્રત્યેનું નાથુરામનું વલણ અને એક પરિણીત મહિલા રાની (વેલેરી ગેરોન) અને એક વેશ્યા શીલા (ડિયાન બેકર) સાથેની તેમની સંડોવણી, આ સઘળી ઘટનાઓ અને પ્રસંગો એક પછી એક ફરી જીવંત થાય છે એન એના મનમાં વિચારવાયુ ઉપડે છે અને માનસિક ઘમાસાણ શરુ થાય છે, આ દરમિયાન, એક પોલીસ અધિકારી સુપ્રિટેન્ડેન્ટ ગોપાલ દાસ (જોસ ફેરર) ખૂબ મોડું થાય તે પહેલાં સંભવિત હત્યારાને શોધવાનો પ્રયાસ કરે છે, એ સઘળી ઘટનાઓ અહીં દર્શાવવાનો પ્રય્તન કરાયો છે.

આ ફિલ્મની નોખી વાત એ છે કે આ ફિલ્મમાં ગાંધીજીની પ્રત્યક્ષ – સીધી હાજરી નથી, પરંતુ તેમનું અસ્તિત્વ દરેક દૃશ્યમાં અનુભવાય છે – પાત્રોના સંવાદોમાં, પરિસ્થિતિઓમાં અને ગોડસેના મનમાં.

નિર્માણ : સબળ અને નબળું પાસું :

• નેલ્સન ગિડિંગ દ્વારા લખવામાં આવેલ આ ફિલ્મનું શુટિંગ ઇંગ્લેન્ડ અને ભારતમાં થયું હતું જેમાં મુખ્યત્વે શ્વેત કલાકારો મુખ્ય ભૂમિકાઓમાં હતા. તેમાં હોર્સ્ટ બુચહોલ્ઝ, ડાયેન બેકર, જોસ ફેરર અને રોબર્ટ મોર્લી એ ભારતીય મૂળના નેતાઓ અને અન્ય પાત્રો ભજવ્યા છે. તેનું શૂટિંગ સિનેમાસ્કોપ ડીલક્સ કલરમાં થયું હતું.
• ભારતની સચ્ચાઈ દર્શાવવા છતાં લોકેશન ભારત ન હોવાથી – લોકોને માટે વિશેષ કરીને ભારતીય પ્રેક્ષકોને ફિલ્મ “પોતિકી’ લાગી નહિ. સેટ્સ કૃત્રીમ લાગતા હતા.
• ફિલ્મ નથુરામ ગોડસેના દૃષ્ટિકોણથી બનાવવામાં આવી હતી. એટલે સ્વાભાવિક રીતે જ  ભારતીય સેન્ટીમેનટ્સને ઠેસ પહોંચી.
• ગોડસેની ભૂમિકા જર્મન અભિનેતા હોર્સ્ટ બુખહોલ્ઝએ ભજવી હતી. આ કાસ્ટિંગના કારણે “ભારતીય સંવેદનાને પશ્ચિમ ચશ્મા”થી જોવાની ટીકા થઈ.
• ફિલ્મ વધુ ચર્ચાસ્પદ ન બને એ માટે સર્જકો એ નિર્ણય લીધો કે ગાંધીજીનું પાત્ર સીધું સ્ક્રીન પર ન દેખાડવું. આ નિર્ણય એ સમયે ઘણી ચર્ચાનો વિષય બન્યો હતો.

બૉક્સ ઑફિસ અને પ્રતિક્રિયા

ફિલ્મ 20th Century Fox દ્વારા રિલીઝ થઈ, પરંતુ બૉક્સ ઑફિસ પર નિષ્ફળ રહી.
અમેરિકા અને યુરોપમાં ફિલ્મને મિશ્ર પ્રતિસાદ મળ્યો, જ્યારે ભારતમાં આ ફિલ્મને એક સમય સુધી પ્રતિબંધિત પણ કરવામાં આવી કારણ કે તે ફિલ્મ ગાંધીજીના હત્યારા, નથુરામ ગોડસેના POV થી , એના દૃષ્ટિકોણથી બનાવવામાં આવી હતી.
આજના મૂવી-વિશ્વમાં પણ તેને “સિનેમેટિક ક્યુરિયોસિટી” કહેવાય છે – એક એવી કોશિશ, એક એવો પ્રયોગ જે ચર્ચાસ્પદ હોવા સાથે સમય વિતતા સ્વીકૃતિને બદલે ‘બ્લર’ થઇ રહ્યો છે અર્થાત ફિલ્મ ‘ધૂંધળી’ થઈ રહી છે.

ફિલ્મને ઓસ્કર કે પછી કોઈ પણ આંતરરાષ્ટ્રીય મહોત્સવમાં માન્યતા મળી નથી.
પરંતુ પશ્ચિમી દેશોમાં એ પહેલી વાર બન્યું હતું કે હોલિવૂડે ગાંધીજીની હત્યાને કેન્દ્રમાં રાખી  બનાવી ફિલ્મ બનાવી હોય તે પણ હત્યારાનાં POV થી. જે કોઈ રીતે સ્વીકાર્ય ઘટના ન હતી.
જો કે ત્યાર પછી 1982માં રિચાર્ડ એટનબરોની Gandhi આવી અને આ વિષયને અલગ સંતુલિત રજૂ કરી, આખી દુનિયામાં વાહવાહી મેળવી. અનેક એવોર્ડ્સ અને રિવોર્ડ મેળવ્યા.

રેટિંગ્સ

• IMDb રેટિંગ : 6.0/10 છે.
• રોટન ટોમેટોઝ ના હિસાબે ઓડિયન્સ સ્કોર 40% છે.

વિશ્લેષકોના મતે ફિલ્મ “સ્લો” છે અને “ઈન્ડિયન રીયાલિટી”થી દૂર છે, ભારતીય સંવેદનશીલતા ને સ્પર્શતી નથી પણ માનસિક દ્રષ્ટિએ એક રસપ્રદ ‘કેસ સ્ટડી’ છે.

યાદગાર પળો

• આખી ફિલ્મ એક કાઉન્ટડાઉનની જેમ ચાલે છે – દર કલાકનું અપડેટ- દરેક કલાક અને વિતતા સમય સાથે ગોડસેના ફ્લેશ બેકસ અને પોતાના નિર્ણય બાબતે મક્કમ થવાનો ગોડસેનાં માનસિક પ્રોસેસ અને અપડેટ.
• એકાંતમાં ગોડસેના સંવાદો, જેમાં તે પોતાના નિર્ણયને “ઐતિહાસિક અને દેશ પ્રત્યેની ફરજ” તરીકે ન્યાયસંગત ગણાવે છે અને જે ખુબ પ્રભાવી રીતે દર્શાવાયું છે.
• અંતિમ દૃશ્યમાં હત્યાની ઘટના ખૂબ સાવચેતીપૂર્વક બતાવવામાં આવી છે – કોઈ સેન્સેશનલિઝમ વિના, જે એક પ્લસ પોઈન્ટ ગણી શકાય છે.

સિગ્નેચર :

Nine Hours to Rama – 1963માં એક બોલ્ડ પરંતુ અધૂરો પ્રયાસ. ‘ગાંધી વિરુદ્ધ ગોડસે’ અને ’મી નથુરામ ગોડસે બોલતોય’ જેવા નાટકો તો વર્ષો પછી બન્યા.

આ બ્લોગ સંપૂર્ણ રીતે જાહેરાત-મુક્ત છે — કોઈ બેનર નથી, કોઈ પોપ-અપ્સ નથી.

તમને વિનંતી છે કે www.maujvani.com જે આજે એક છોડ છે, એને આર્થિક સહાય આપી સિંચન કરશો તો એ ચોક્કસ મોટા વૃક્ષનું સ્વરૂપ લેશે.🌳

🙏 આભાર

તમારો સહયોગ — નિયમિત મળનારો સહયોગ , નાનો હોય કે મોટો — મોજવાણી માટે ખૂબ મહત્વનો છે.
દરેક ટીપું મહત્ત્વનું ગણાશે અને ગણતરીમાં લેવાશે.